EnglishSong song với sự phát triển ngày càng lớn mạnh của nền kinh tế chính là tình trạng xuống cấp đáng báo động của môi trường. Điều này xảy ra không chỉ ở các vùng dân cư đô thị đông đúc mà thậm chí còn ảnh hưởng đến các vùng nông thôn hẻo lánh. Trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, bảo vệ môi trường nước mang tính chiến lược quan trọng cốt lõi, trong đó vấn đề kiểm soát ô nhiễm nước có ý nghĩa và đóng vai trò quyết định. Tuy nhiên, trong những năm vừa qua, chất lượng nước mặt ở Việt Nam đang trên đà suy thoái nghiêm trọng, tình trạng ô nhiễm nước ở các địa phương đang ngày càng lan rộng, mức độ ô nhiễm ngày càng nặng nề. Tình trạng này đến từ rất nhiều nguyên nhân nhưng rác thải là một trong những nguyên nhân hàng đầu.
Theo ước tính, năm 2021, chỉ tính riêng các khu vực nông thôn, lượng rác thải thải ra môi trường phải trên 10 triệu tấn/năm. Trong khi đó, đa số trong số rác thải này chưa được thu gom và xử lý theo đúng quy định. Chính vì vậy mà vào những ngày nắng nóng, rác thải phát tán theo gió, gây mùi khó chịu và làm ô nhiễm không khí. Vào ngày mưa thì cả bãi rác ngập chìm trong nước thậm chí là chảy trôi ra khu vực xung quanh. Các rỉ rác theo nước mưa ngấm vào lòng đất hay chảy theo nước, gây ô nhiễm nguồn nước mặt, nước ngầm.
Không chỉ có rác thải sinh hoạt của con người mà rác thải từ các hoạt động sản xuất cũng đóng một tỉ lệ khá cao trong việc gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường. Chất thải từ các nhà máy, khu công nghiệp nếu không được xử lý mà xả thải trực tiếp ra môi trường (như là sông hồ, biển…) sẽ gây ô nhiễm môi trường nước với diện tích rộng. Điển hình nhất chính là Công ty luyện gang thép Fomosa không xử lý nước xả thải mà đổ ra môi trường biển, gây nên hiện tượng các chết hàng loạt ở vùng biến miền Trung năm 2016.
Ảnh: Cá chết trắng dọc bờ biển miền Trung sau vụ việc Formosa
Từ việc xả thải bừa bãi sẽ dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường và kéo theo đó là tình trạng ô nhiễm cả nước mặt lẫn nguồn nước ngầm. Nguồn nước ngầm bị ô nhiễm bởi rác thải sẽ thường là nới trú ngụ của nhiều loại vi sinh vật gây bệnh như khuẩn ecoli gây nên các bênh về đường ruột. Không những thế, rác thải là những thành phẩm hóa học hữu cơ khó phân hủy, chính vì thế mà các tạp chất này khi bị nhiễm vào nước, làm cho nguồn nước có hàm lượng tạp chất, các kim loại nặng khá cao.
Hầu hết các mảnh vụn biển (80%) đến từ rác và mảnh vụn trong dòng chảy đô thị, tức là các nguồn từ đất liền. Các thành phần chính của các nguồn trên đất liền bao gồm rác, rác và mảnh vụn từ xây dựng, cảng và bến du thuyền, các cơ sở thương mại và công nghiệp, và rác được thổi ra từ các thùng chứa rác, xe tải và bãi chôn lấp. Các nguồn dựa trên đại dương, chẳng hạn như các chất thải từ trên tàu tàu và ngư cụ bị loại bỏ, chiếm 20% còn lại. Hộp đựng và bao bì thực phẩm là thành phần lớn nhất của dòng chất thải rắn đô thị (80 triệu tấn hay 31,7%). Những vật dụng này, cùngvới túi nhựa, cũng là thành phần lớn nhất của các mảnh vụn biển (nghĩa là, các vật phẩm nhỏ hơn 5mm như vậy như hạt nhựa trước khi sản xuất, mảnh vỡ và mảnh polystyrene) . Bao bì và các sản phẩm dùng một lần sử dụng một lần không chỉ phổ biến trong các mảnh vụn biển mà chúng còn thể hiện việc sử dụng không bền vững các nguồn tài nguyên quý giá (dầu mỏ, cây cối, nguồn năng lượng, nước).
Trong đại dương, các mảnh vụn nhựa làm bị thương và giết chết cá, chim biển và động vật có vú ở biển. Ô nhiễm nhựa biển đã ảnh hưởng đến ít nhất 267 loài trên toàn thế giới, bao gồm 86% tổng số loài rùa biển, 44% tổng số loài chim biển và 43% tổng số loài động vật có vú biển. Các tác động bao gồm tử vong do nuốt phải, đói, ngạt thở, nhiễm trùng, chết đuối và vướng víu.
Các loài chim biển kiếm ăn trên bề mặt đại dương đặc biệt dễ ăn phải các mảnh vụn nhựa trôi nổi. Người lớn cho gà con ăn những món này dẫn đến những ảnh hưởng bất lợi đến sự tăng trưởng và tỷ lệ sống của gà con. Một nghiên cứu cho thấy rằng khoảng 98% gà con được lấy mẫu có chứa nhựa và số lượng nhựa được ăn vào ngày càng tăng lên theo thời gian.
Do các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy trong môi trường biển bám vào bề mặt của các mảnh vụn nhựa, nhựa trôi nổi trong đại dương đã được phát hiện tích tụ các chất ô nhiễm và vận chuyển chúng qua các dòng chảy đại dương. Các mảnh vụn nhựa trôi nổi và di cư cũng được phát hiện là nơi vận chuyển các loài sinh vật biển xâm lấn. Ngày càng có nhiều nghiên cứu cho thấy rằng các sinh vật biển ăn phải nhựa có phủ chất ô nhiễm có thể hấp thụ các chất ô nhiễm này vào cơ thể chúng.
Mặc dù việc giáo dục cộng đồng nhằm ngăn chặn tình trạng xả rác là quan trọng, nhưng việc quản lý rác đúng cách không giải quyết được việc tiêu thụ không bền vững các nguồn lực liên quan đến sản xuất bao bì và hàng hóa dùng một lần. Hơn nữa, khi số lượng bao bì và sản phẩm dùng một lần tiếp tục tăng lên, việc kiểm soát xả rác thông qua giáo dục cộng đồng và dọn dẹp đường phố và đường thủy đòi hỏi nguồn kinh phí đáng kể và bền vững.
Thảm họa môi trường cá chết ở biển miền Trung, rồi cá chết ở sông Bưởi cùng một thời điểm vào khoảng tháng 4-5, 2016 là một hồi chuông cảnh báo về ô nhiễm nước mặt ở nước ta. Bảo vệ nước sạch của các vùng nước mặt gồm sông, ngòi, ao, hồ, các vùng biển duyên hải bảo đảm cho cá, tôm, cua và các loài nhuyễn thể, thủy sinh sinh sôi nảy nở và bảo đảm sinh kế và mọi hoạt động liên quan đến nước của con người phải trở thành ưu tiên hàng đầu trong công tác bảo vệ môi trường. Có nước sạch, sẽ có tất cả: hải sản và các sản phẩm từ hải sản, các dịch vụ du lịch và mọi sinh kế gắn liền với du lịch, sức khỏe, phúc lợi từ các dịch vụ liên quan đến nước. Có nước sạch mới có sự sống.
